लेख – खिडकी मीडिया
“पंढरपूरच्या वाटेवर जेव्हा पाऊल पडतं, तेव्हा चालणं बंद होतं आणि भक्ती सुरू होते.”
पंढरपूरची आषाढी वारी ही महाराष्ट्रातली एक अद्वितीय आणि जगाला थक्क करणारी सांस्कृतिक चळवळ आहे. संतांच्या पावलावर पाऊल ठेवत, हजारो वारकरी दरवर्षी आषाढी एकादशीला विठुरायाच्या भेटीसाठी चालत पंढरपूरला जातात. ही वारी म्हणजे केवळ यात्रा नव्हे, तर श्रद्धा, निस्वार्थ प्रेम आणि सामाजिक समतेचं प्रतीक आहे.
वारीची सुरुवात – एका चमत्कारातून?
वारीची सुरूवात कधी झाली याचं ठोस पुराव्यांवर उत्तर नाही, पण मान्यता आहे की १३व्या शतकात संत ज्ञानेश्वर आणि संत तुकारामांनी या वारीची परंपरा स्थापन केली. एक कथा अशी सांगितली जाते की संत ज्ञानेश्वरांनी आपल्या वडिलांच्या समाधीस्थळी (आळंदी) आणि संत तुकारामांनी देहू गावातून यात्रेला सुरुवात केली. त्यांनी भक्ती आणि समतेचा मार्ग निवडून विठोबाच्या दारी चालत जाणं ही परंपरा रुजवली.
एका पौराणिक कथेनुसार, एकदा पंढरपूरला भीषण दुष्काळ पडला. तेव्हा एका वारकऱ्याने आपल्या जीवाची पर्वा न करता विठोबाच्या दर्शनासाठी चालत वारी केली. विठोबाने प्रसन्न होऊन पंढरी परिसरात पावसाचा वर्षाव केला. तेव्हापासून ही वारी श्रद्धेचा झरा बनली.
वारीचा रथ – उचललेली भावनेची पालखी
वारीमध्ये दोन मोठ्या दिंड्या प्रसिद्ध आहेत – संत ज्ञानेश्वर माउलींची आळंदीहून आणि संत तुकाराम महाराजांची देहूहून निघणारी पालखी. या पालख्यांच्या मागे हजारो भाविक निघतात – त्यांच्या हातात टाळ-मृदुंग, मुखात ‘राम कृष्ण हरी’चा गजर आणि मनात एकाच इच्छेचा झरा – “विठोबाच्या दर्शनाचा!”
वारीत कोणी श्रीमंत-गरिब असत नाही, कोणी जातीचा उल्लेख करत नाही. तिथं सगळे ‘माऊली’ असतात – एकमेकांसाठी झुरणारे, मदतीला धावणारे, आणि पंढरपूरला एकत्र चालणारे.
वारी म्हणजे समाजशिक्षण
वारी हे केवळ अध्यात्म नाही. ती प्रबोधनाची चळवळ आहे. संतांनी वारीच्या माध्यमातून स्त्री-पुरुष समानता, अस्पृश्यतेविरुद्ध आवाज, आणि श्रमप्रतिष्ठा या मूल्यांची शिकवण दिली.
तुकाराम म्हणतात:
“माझे मुळें विठोबा, आडनांव पंढरी, घराणं भक्तांचं, ठिकाण चंद्रभागा.”
वारीमध्ये अनेक आधुनिक उपक्रम झाले आहेत – प्लास्टिकमुक्त वारी, रक्तदान, पर्यावरण संदेश, महिलांच्या दिंड्या. या सगळ्या गोष्टी वारीला २१व्या शतकात अधिक प्रभावी करतात.
खिडकीतून पाहताना…
वारी म्हणजे केवळ चालणं नाही, ती चालणारी शिकवण आहे. ही श्रद्धेची परंपरा एकाच वेळेस पौराणिक आणि आधुनिक आहे.
जसं संत नामदेव म्हणतात, “पंढरपूर म्हणजे देवाची गावा नाही, ती चालत्या भक्तीची राजधानी आहे.”
वर्षानुवर्षं, शतकानुशतकं वारी चालते आहे… कारण ती केवळ शरीर चालवत नाही, ती आत्मा जागवत जाते.
